Μη Αντιστρεπτός Εναγκαλισμός

Ο δίσκος που μου έμαθε την International Anthem και με έσπρωξε να κάνω αυτό εδώ το αφιέρωμα στο #ΆγιοΤσιπουρακι ήταν ο πρώτος και ομώνυμος των Irreversible Entanglements που κυκλοφόρησε το 2017. Τον άκουσα πρώτη φορά στην εκπομπή του Giles Peterson στο BBC radio 6music¹ (κάθε Σάββατο στις 5μμ ώρα Ελλάδας) από όπου παίρνω περίπου το ένα τρίτο των μουσικών που ακούω -από σύγχρονη τζαζ μέχρι idm και calypso. Κανονικά ο συνδυασμός free jazz και (political) spoken word θα μου έκανε τρομερή εντύπωση -θετική φυσικά. Αλλά ο αγαπημένος μου τζαζίστας – και ο μοναδικός θρύλος της τζαζ που έχω δει ζωντανά – είναι ο Archie Shepp, και όλοι ξέρουμε τι έχει κάνει με την free jazz (ως μαθητής του Coltrane) και την απαγγελία στρατευμένων λόγων. Τι; Δεν ξέρουμε όλοι; Ας πω μόνο ότι το 2020 ο Shepp κυκλοφόρησε δίσκο μαζί με τον ράπερ Raw Poetic και τον producer Damu the Fudgemunk, το Ocean Bridges², στον οποίο εκτός από το γνωστό μείγμα τζαζ και χιπ χοπ, υπάρχουν και μερικά κομμάτια που ονομάζονται Professor Shepp’s Agenda και ενώ η μπάντα παίζει ο κύριος Shepp μιλάει. Θα μου πουν τώρα οι γνωστοί μου ότι “πάλι τα κατάφερες και μιλάς για τον Archie Shepp” και θα έχουν και δίκιο. Παρότι οι Irreversible Entanglement χρωστάνε πολλά στον θρύλο της free jazz και ακούραστο ακτιβιστή της μαύρης κοινότητας, ο ήχος τους και ο τρόπος που παίζουν και απαγγέλουν είναι διαφορετικός, ίσως, να πω την βλακεία μου, πιο σύγχρονος.

Οι μουσικοί που απαρτίζουν τους Irreversible Entanglement δεν είναι τίποτα φτασμένοι τζαζίστες όπως μερικοί μουσικοί που ηχογραφούν στην International Anthem (Jeff Taylor, Rob Mazurek etc) όμως τα βιογραφικά τους είναι γεμάτα σπουδές και κυρίως συνεργασίες σε αρκετούς δίσκους των 2010s. Ο μπασίστας Luke Stewart³ μάλιστα έχει παίξει ακουστικό και ηλεκτρικό μπάσο στο Ocean Bridges, δίπλα στον Shepp! Ο ντράμερ Tcheser Holmes και ο τρομπετίστας Aquiles Navarro⁴, και οι δύο με ρίζες από τον Παναμά, συναντήθηκαν κατά την διάρκεια των σπουδών τους στην Βοστώνη το 2008 και από τότε ξεκίνησαν να παίζουν μαζί ένα μείγμα free jazz με λάτιν τζαζ επιρροές και ηλεκτρονική μουσική. Μέσα στο 2020 κυκλοφόρησαν και το πρώτο τους δίσκο (Heritage of the Invisible II⁵) στην International Anthem! Επόμενος, ο σαξοφωνίστας, συνθέτης και συγγραφέας Keir Neuringer. Οι ιδιότητες του τα λένε όλα. Η δισκογραφία του ξεκινάει το 2010 με το Unison δίπλα στον πολωνό τσελίστα/μπασίστα Rafał Mazur αλλά η εργογραφία του επεκτείνεται στο 1995, με διάφορες κλασικές συνθέσεις και μουσική για installation⁶. Τέλος, έχουμε την Camae Ayewa ή αλλιώς Moor Mother⁷, την ιέρεια που ένωσε τις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες των παραπάνω μουσικών και δίνει στην μπάντα το σπαρκ που λέμε και εδώ στην Καρδίτσα, τον πολιτικό λόγο / ποίηση. Αν γράψω για την Camae θα την υποτιμήσω τουλάχιστον. Την χαρακτήρισα ιέρεια γιατί οι ιδιότητες της ως καλλιτέχνιδας είναι πολλές και σε όλες σχεδόν είναι κορυφαία. Θα πω μόνο ότι ίδρυσε την καλλιτεχνική κολεκτίβα Black Quantum Futurism (BQF) με τον Rasheedah Phillips, κατά την οποία η κβαντομηχανική αντίληψη του χωροχρόνου, της αιτιότητας και των αλληλεπιδράσεων είναι πιο κοντά στις αφροκεντρικές αντιλήψεις των ίδιων φαινομένων παρά με τις δυτικές, και μεθοδολογίες που φέρνουν κοντά τις δύο πρώτες μπορούν να συγκρουστούν με τις ευρωκεντρικές και αποικιακές αντιλήψεις της πραγματικότητας!

Η κβαντική διεμπλοκή (σύζευξη/εναγκαλισμός) είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο δύο σωματίδια ή ομάδες σωματιδίων που δημιουργούνται μαζί ή αλληλεπιδρούν συνενώνοντας τις κυματοσυναρτήσεις τους και μένουν σε κατάσταση διεμπλοκής μεταξύ τους, ασχέτως του χώρου που μεσολαβεί πλέον από το ένα στο άλλο. Αν σταλεί το ένα από τα δύο στο άλλο άκρο του σύμπαντος και συμβεί κάτι σε οποιοδήποτε από τα δύο, το άλλο αντιδρά ακαριαία. Έτσι, δίνω την δική μου εξήγηση στην ονομασία της μπάντας που σημαίνει χοντρικά Μη Αντιστρεπτή Σύζευξη (διεμπλοκή ή εναγκαλισμός -ότι σας ακούγεται καλύτερο)! Νομίζω ότι η κβαντική αντίληψη εξηγεί κατά πολύ και την μουσική που παράγουν οι Irreversible Entanglements σε συμφωνία με τις αντιλήψεις της Moor Mother και της BQF. Όμως, η free jazz υπάρχει ήδη από τότε που ο Ornette Coleman πρωτόπαιξε το πλαστικό του σαξόφωνο ή ο Κολτρέιν κυκλοφόρησε το Ascension, τι μαλακίες μας λες;! Δύσκολα πράγματα ακόμα και για τους ειδικούς πόσο μάλλον για εμένα τον ερασιτέχνη. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ήδη από τις αρχές της μουσικής τζαζ στην Νέα Ορλεάνη, η αντίληψη ότι η τέχνη είναι μόνο …τέχνη έχει σταματήσει με βιάιο τρόπο. Κάθε επανάσταση στην τζαζ της Αμερικής δεν έγινε για να παίξουμε κάτι διαφορετικό ή πιο ωραίο αλλά για βαθύτερα κοινωνικά αίτια. Η τζαζ γεννήθηκε από την νοσταλγία των αφρικανών δούλων για τα τύμπανα και τους ρυθμούς της Δυτικής Αφρικής, ο Μπερντ και ο Ντιζ δεν ξεκίνησαν να παίζουν be bop για να κάνουν φιγούρα αλλά γιατί δεν ήθελαν να παίζουν μουσικοί για τους λευκούς αφέντες, το hard bop γεννήθηκε στην ταραχώδη δεκαετία του 1960 από την ανάγκη των μουσικών να απομακρυνθούν από την δυτικοποίηση της κουλ τζαζ και την επαναφορά της “μαυρίλας” στην μουσική ενώ τέλος η free jazz χρησιμοποιήθηκε σαν μέσο διαμαρτυρίας τόσο στα πλαίσια της τέχνης (τσατίζοντας τον Μάιλς!) όσο και στην κοινωνία.

Οι Irreversible Entanglements είναι ένα όχημα μουσικό και πολιτικό, οι μουσικοί που απαρτίζουν την μπάντα δημιουργούν ήχους σχεδόν πρωτόγνωρους, όμως είναι αυτός ο μη αντιστρεπτός εναγκαλισμός με την πολιτική (όσο δεν πάει!) ποίηση της Moor Mother που κάνει το όλο εγχείρημα αδιανόητα υπέροχο στα αυτιά μου! Ο δίσκος όχι μόνο έχει συνθέσεις και δεν είναι αυτοσχεδιασμός, όχι μόνο αυτά που παίζουν οι μουσικοί και απαγγέλει η ποιήτρια δεν είναι τυχαία αλλά βάζει υποψηφιότητα για καλύτερος δίσκος της χρονιάς παρότι “δεν ακούγεται” από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Αυτό που κάνουν οι Irreversible Entanglements μοιάζει να να έχει το ένα του πόδι στις free jazz ονειρώξεις του Archie Shepp της δεκαετίας του 1970 αλλά με το άλλο πόδι πατάει γερά στο μέλλον. Άσχετα αν μπορεί η κολεκτίβα της Moor Mother να καταφέρει τον στόχο της να συνδέσει την πραγματικότητα με την αφροκεντρική αντίληψη και την κβαντομηχανική, το Who sent you? θα το ακούμε στο μέλλον, όχι σαν jazz standard, αλλά σαν δισκάρα που δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε την εποχή που βγήκε. Καλή ακρόαση.